“Tâm phàm phu xoay vần theo ngũ dục xao động
không thể nắm bắt. Chỉ những người nào điều phục được tâm mình mới được yên
vui”
Câu thứ 35 trong kinh pháp Cú có duyên khởi
như sau: Thuở Phật còn tại thế, trong xứ Kiều Tất La có một khu làng, nằm
dưới chân núi là Mã Ðề thôn. Tại đấy có một bà lão sống một mình với một gia
tài phong phú. Bà được mệnh danh là Mã Lão mẫu. Vào một ngày an cư sau khi Ðức
Phật chỉ dạy cho chúng Tỳ kheo pháp quán 32 thể trược trong thân, có 60 vị đi
đến Mã Ðề thôn để thực hành thiền quán. Bà lão cho xây cất một tu viện cho 60
vị ấy cư trú và cúng dường đầy đủ về y phục, thực phẩm, dược phẩm, mền chiếu
trong suốt mùa an cư. 60 vị Tỳ kheo ấy muốn tinh tiến tu hành nên cùng đặt ra
một quy luật như sau: Không được hai vị Tỳ kheo đứng hay ngồi tại một chỗ đồng
thời với nhau. Ðại chúng chỉ nhóm họp hai lần trong ngày là sáng sớm trước khi
vào rừng tọa thiền và chiều tối sau khi ở rừng về, để bái yết vị Thượng Tọa
chúng trưởng. Tuy nhiên nếu có Tỳ kheo nào bị bệnh, thì hãy đánh một hồi kẻng
tất cả nhóm lại lo cho bệnh nhân.
Sau
khi thỏa thuận quy luật trên, chúng Tỳ kheo đi vào rừng mỗi ngày. Một hôm bà
lão đem thực phẩm tới chùa cúng dường, không thấy ai cả, bà bèn hỏi những người
ở xung quanh, làm cách nào để gặp chúng Tỳ kheo. Có người biết quy luật nói
trên, bày cho bà đánh kiểng. Tức thì từ trong rừng, các vị Tỳ kheo lần lượt trở
về. Bà lão lấy làm quái lạ thấy mỗi người đi từ một hướng, không ai đi chung
với ai, nên nghĩ thầm: “Có lẽ các Ðại Ðức có chuyện cãi vã nhau chăng?” Khi họ
đến gần, bà lão hỏi ngay câu ấy, và được trả lời: “Không đâu lão mẫu”. Bà lão
hỏi:
- Nếu quý vị không xích mích thì tại sao khi
tới đây quí vị đi chung, mà bây giờ mỗi người đi mỗi ngã?
- Lão mẫu, chúng tôi mỗi người ngồi một gốc
cây riêng để thực hành một phép quán của Thế Tôn chỉ dạy.
- Thưa quý Ðại Ðức, phép quán gì thế?
- Lão mẫu, chúng tôi quán 32 thể trược nơi
thân.
- Thưa, phép quán ấy chỉ dành cho các vị Tỳ
kheo mà thôi hay cư sĩ như lão cũng được tập tành?
- Ồ, lão mẫu, phép quán ấy ai muốn học cũng
được cả, không ai cấm.
- Vậy xin Ðại Ðức dạy cho lão với.
- Ðược lão hãy nghe kỹ.
Rồi một Tỳ kheo đảm trách dạy cho bà lão phép
quán 32 thể trược trong thân, để đi đến nhận thức rõ ràng về hoại diệt, chết
chóc luôn luôn ẩn lặng trong thân mình. Bà lão thuộc lòng ngay phép quán và
tinh cần tu tập đến nỗi bà đắc được quả vị thứ ba (bất lai) trong bốn thánh
quả, trước các vị Tỳ kheo. Với thiên nhãn thiền định siêu nhân, bà quán thấy
tất cả những vị Tỳ kheo chưa ai được đạt cái gì, và sau khi quán sát kỹ, bà
thấy họ có khả năng chứng quả A La Hán. Khi nhận thấy điều này bà lão quyết
định hỗ trợ cho chúng Tỳ kheo đầy đủ về mọi mặt, để họ có thể mau chứng quả. Vị
nào thích hợp với món ăn nào, thức uống nào, bà cung cấp đúng nhu cầu của họ. Bà
thận trọng không cúng dường những thực phẩm có vị chua cho người nào yếu bao
tử. Vị nào ưa ngủ gục trong lúc tọa thiền bà lão cúng trà đậm, vị nào yếu phổi,
bà cúng thêm mền và áo lạnh. Trong tâm vị nào tưởng đến món ăn gì, bà lão biết
ngay, và đáp ứng. Nhờ sự chăm sóc ấy, sau khi giải hạ, 60 Tỳ kheo trở về bên
Phật với sắc diện hồng hào tươi nhuận, và tiến bộ khá hơn trên đường tu.
Phật âu yếm nhìn đàn con trở về và bảo:
- Này các Tỳ kheo, chắc chắn các con được an
vui, sức khoẻ, thực phẩm đầy đủ trong mùa an cư?
- Dạ thưa vâng, bạch Thế tôn. Chúng con được
an vui, sức khỏe, và khỏi lo gì đến chuyện ăn uống. Bởi vì, có một bà lão ở Mã
Ðề thôn biết được tận thân tâm chúng con, đến nổi chúng con vừa ước món gì là
có ngay món đó.
Các Tỳ kheo thi nhau kể về bà lão dị kỳ cho
Phật và Tăng ở Xá Vệ nghe. Một vị Tỳ kheo nghe xong, quyết đi đến Mã Dề thôn để
thiền định và xin Phật:
- Bạch Thế Tôn cho con đến đó.
Phật bằng lòng, sau khi ra đề tài cho vị ấy thiền quán. Vị Tỳ kheo
lên đường đi đến Mã Ðề thôn khi đến ngôi chùa của bà lão bỏ vắng, vị ấy nghĩ:
“Mình nghe bà lão dường như biết được tâm kẻ khác.Vậy nay mình vừa mới tới, quá
mệt vì đường xa không thể quét dọn chùa. Mong sao bà lão cho người đến quét
dùm”.
Bà lão đang ở nhà riêng, biết được ý ấy, bèn cho một người đến
quét chùa. Vị Tỳ kheo lại ao ước trong lòng “Ước chi mình có được ly nước mát
lạnh mà giải khát”.
Bà lão cho người đem ly nước lạnh cho vị Tỳ kheo. Hôm sau, vừa
thức dậy, vị Tỳ kheo ước: “Mong sao bà lão dọn cho mình một bữa điểm tâm nhiều bơ
và thức ăn ngon lành.
Bà lão cho người đem bữa điểm tâm như người ấy muốn. Vị Tỳ kheo
kia nghĩ: “Bà lão đã cho ta mọi thứ ta ao ước. Bây giờ ta muốn gặp mặt bà, mong
sao bà hãy đích thân đến, mang cho thật nhiều thứ ăn loại cứng loại mềm”.
Bà lão đi đến chùa cùng với thức ăn cúng dường đúng sở thích của
vị Tỳ kheo. Vị Tỳ kheo hỏi:
- Lão mẫu, có phải bà là Mã lão mẫu không ?
- Thưa vâng.
- Bà có tha tâm thông à?
- Tại sao Ðại Ðức hỏi vậy?
- Vì bà đã cho tôi mọi thứ tôi nghĩ đến.
- Nhiều vị Tỳ kheo cũng có tha tâm thông.
- Tôi không nói các Tỳ kheo, tôi muốn hỏi bà.
Bà lão vẫn tránh né bằng cách nói:
- Thưa Ðại Ðức đâu cần phải có tha tâm thông mới có thể cúng dường
các thứ ấy?
Khi ấy vị Tỳ kheo bắt đầu hoảng sợ, nghĩ: “Khốn thay” Kẻ chưa
chứng đạo như ta thì có khi nghĩ tốt nhưng lắm khi nghĩ bậy. Nếu lỡ có một ý
bậy bạ khởi lên, bà lão sẽ tóm lấy cổ ta như tóm bắt một kẻ trộm, và liệng hành
lý ta ra khỏi chùa. Ta sẽ bị khốn đốn với bà lão. Chi bằng ta hãy thoát khỏi
chốn này.
Nghĩ như vậy xong, vị Tỳ kheo nói với bà lão:
- Này lão bà, tôi muốn rời khỏi nơi đây.
- Ðại Ðức đi đâu?
- Trở về Thế Tôn.
- Ðại Ðức ở lại ít lâu đã.
- Không, tôi không thể ở lại. Tôi phải đi ngay.
Nói xong, vị Ðại Ðức của chúng ta thu xếp hành lý thoát ra khỏi
ngôi chùa bà lão, vừa đi vừa thở phào nhẹ nhõm cả người, như vừa trốn thoát
khỏi tử nạn. Khi trở về vườn Cấp Cô Ðộc, đến đảnh lễ Phật, Phật hỏi:
- Sao, con không ở Mã Ðề thôn nữa à?
- Bạch Thế Tôn, bà lão ấy biết hết mọi ý nghĩ trong tâm con, và
con nghĩ rằng, kẻ chưa chứng đạo như con thì có khi nghĩ tốt, nhưng cũng nhiều
khi nghĩ bậy, lỡ mà con có ý nghĩ gì xấu, bà lão ấy sẽ túm lấy đầu con như bắt
kẻ trộm, và làm cho con khốn đốn.
- Con ơi, chính nơi ấy con cần nên cư trú.
- Bạch Thế Tôn, con không thể nào ở chỗ ấy được nữa.
- Này Tỳ kheo, con có thể chỉ giữ một điều này thôi không?
- Ðiều gì bạch Thế Tôn, con chưa hiểu.
- Chỉ giữ cái tâm của con, không làm việc gì khác nữa.
Sau khi nghe lời dạy của Phật, vị Tỳ kheo trở lại làng bà lão. Với
thiên nhãn bà biết được vị Tỳ kheo sắp đắc quả nên càng chu đáo cúng dường để
hộ trợ vị Tỳ kheo chóng đạt được mục đích. Do đó, chỉ trong vài ngày vị ấy đắc
quả A La Hán.
Sau khi chứng quả, vị ấy suy nghĩ: “Bà lão ấy quả thực giúp ta rất
nhiều. Nhờ bà ấy mà ta thoát ly được vòng sống chết. Không biết chỉ trong kiếp
này bà ấy giúp ta, hay nhiều kiếp trước cũng vậy? Vị La Hán nhập định quán sát
các tiền kiếp thì biết được rằng trong 99 kiếp trước, bà lão đã làm vợ mình và
bà ấy đã ngoại tình với những người đàn ông khác đã làm cho mình phải thất điên
bát đảo. Bà lại còn âm mưu giết mạng sống của mình. Khi biết được điều ấy, vị
La Hán nghĩ: “Ồ, tín nữ này đã phạm biết bao tội lỗi!”
- Bà lão ngồi trong nhà riêng biết được tâm niệm của vị A La Hán.
Bà nghĩ thầm: “Vị ấy đang nghĩ về tội lỗi 99 kiếp trước của ta. Nhưng trong
vòng luân hồi đã qua, có lần nào ta giúp vị ấy không? Bà lão nhập định thấy ở
kiếp 100 về trước, bà đã cứu mạng sống của vị A La Hán ấy, khi vị ấy là chồng
bà. Do đó, bà dùng thần giao cách cảm bảo vị La Hán:
- Hãy quán tiếp, đi sâu thêm nữa vào quá khứ.
- Bằng thiên nhỉ thông vị La Hán nghe được hiệu lệnh trên, và tiếp
tục quán sát đến kiếp thứ 100 về trước của mình, thì thấy quả nhiên bà lão cứu
mạng mình. Vị La Hán nghĩ: “Tín nữ này quả giúp ta rất nhiều”. Sau khi nghĩ như
vậy, ngay tại chỗ vị ấy nhập Niết Bàn vô dư y.
Thích Nữ Trí Hải
“Nghìn sông cơn nước lưu giao
Mênh mông muôn dặm nơi nào
không trăng
Hư không chẳng vướng mây ngàn
Minh linh hiển lộ màu xanh da
trời”.